ویژگی تحقیق تاریخی2

انواعمنابع تحقیق تاریخی

اولین وظیفه محقق تاریخی بررسی درمورد درستی، اعتبار و معنی‌دار بودن اطلاعات جمع آوری شده است. اطلاعات مورد نیازدر پژوهش تاریخی را می‌توان از دو منبع یا مأخذ به‌دست آورد:[8]

الف)منابع دست اول (Primary Sources)؛ مانند:

-اسناد و مدارکیکه توسط ناظران واقعی و بلاواسطه واقعه ضبط و نوشته شده‌اند.

-بقایای که ازافراد یا گروه به‌جا مانده است؛ مانند: فسیل‌ها، اسکلت‌ها، ابزارها، لباس‌ها، سکه‌هاو مانند آنها.

-گواهی شفاهیفرد ناظر در جریان وقوع حادثه. معمولا کسب این اطلاعات از طریق مصاحبه شخصی صورتمی‌د.

ب. منابع دست دوم (Secondary Sources)؛ منابع دست دوم گزارش‌هاییاست که گزارش‌گر آن ناظر عینی واقعه نبوده و امکان دارد، گزارش مذکور براساسمصاحبه با مشاهده‌کننده واقعی حادثه تهیه و تنظیم‌شده باشد یا گزارش‌گر، گزارش اینفرد را مطالعه کرده است. معمولا محقّقان تاریخی هنگامی از منابع دست دوم استفادهمی‌کنند که اطلاعات دست اول موجود نباشد.

تعدادی از منابع تحقیق تاریخی عبارتنداز:[9]

-منابع مکتوب؛کتاب‌ها، رومه‌ها، شرح وقایع تاریخی، سالنامه‌ها، بیوگرافی‌ها و مواردی از ایندست.

-منابع شفاهی؛منابع و مطالبی که سینه به سینه از نسلی به نسلی دیگر منتقل می‌شود؛ مثل تصانیف،اشعار، داستان‌ها، افسانه‌ها، ضرب‌المثل‌ها، فولکلور ملل و سنن ملی.

-منابع تصویری؛فیلم، نقاشی و .

منابع ساختمانی؛ ابنیه تاریخی، مقبره‌ها،محل‌های مسی مربوط به گذشتگان.-

-منابع مادی وابزاری؛ سفال‌ها، سکه‌ها، ظروف، آلات و ابزار و کتیبه‌ها.

-اسنادالکترونیکی؛ فیلم، نوار صوتی، صفحه و.

نقداسناد[10]

مهمترین وظیفه محقق تاریخی، بررسی،نقد و ارزیابی سند است؛ تا از این طریق اعتبار آن نزد او تأیید شود و با اطمینانخاطر بتواند به آن تکیه نماید. به این اقدام نقد سند گفته می‌شود که بر دو نوع است:

الف) نقد بیرونی؛ محقق تاریخی بایدسند را با سایر اسناد و شواهد تاریخی مقایسه نماید؛ مثلا او باید امضا و مهر،تاریخ، نوع خط، نوع جوهر به‌کار رفته، نوع کاغذ، نوع کلمات و . را مورد بررسیقرار دهد و آن‌را با سایر اطلاعات مربوط به شخص، واقعه یا تکنولوژی دوره مربوط بهسند، مقایسه نماید و از صحت تعلق آن به موضوع مورد مطالعه اطمینان حاصل کند.

ب) نقد درونی؛ پس از اطمینان از صحتارتباط سند با موضوع مورد مطالعه، ارزیابی محتوای مطالب مطرح می‌شود که آیااطلاعات صحیح است و تصویر درستی از موضوع یا واقعه را ارائه می‌دهد؟ آیا مطالب آنبا موازین عقلی تطبیق می‌کند؟ آیا در بیان واقعیت غلو نشده؟ آیا سند، تحت فشارنوشته نشده؟ آیا سند، واقعیت را وارونه جلوه نمی دهد؟.

مسائلو مشکلات موجود در روش‌های تاریخی[11]

کارتحقیق در امور و پدیده‌های تاریخی هرچند جالب و لازم، لیکن بسیار دشوار است. دراین مسیر مشکلاتی وجود دارد از جمله:

-معمای عینیّت؛کوشش مورّخ در جستجوی علت و مسئله غایت، اورا با معمای عینیت مواجه می‌کند؛ چون درکشف علل، مورّخ فقط اکتفا به این نمی‌کند که علت‌های کافی یا ضروری برای حوادث رابیابد، ناچار غالبا می‌کوشد، بین آنچه علّت واقعی و مستقیم واقعه است با آنچه علّتمستقیم و مربوط نیست، تفاوت بگذارد و این امری است که او را وارد قلمرو ارزش‌ها می‌کند. قضاوت‌های دور از بی‌طرفی در مسئله علیّت ما را وارد قلمروی می‌کندکه منطق تاریخ یا علم شناخت تاریخ است.

2. وسوسه تعمیم و پیش‌بینی؛ جامعه‌شناسیدر آستانه پدیده‌های تاریخی هر لحظه در وسوسه تعمیم و پیش‌بینی است. فلسفه تاریخ وتاریخ‌زدگی عینا همین بود. محقق جامعه‌شناسی برای آنکه وجود خود را از مورّخمتمایز سازد، قطعا بدان روی می‌آورد.

-تحمیل ناآگاهزمان خویشتن؛ محقق خواه ناخواه در معرض این خطر قرار دارد که حتی برای یک لحظه،زمان خود را با زمان مورد مطالعه یکسان انگارد و در نتیجه، حرکت و ناهمسانی ناشیاز آن‌را از یاد برد.

-عنصر گزینش؛پدیده‌های تاریخی، بی‌واسطه مطالعه شدنی نیستند و امکان احیای آنها نیز نیست؛ گاه،واسطه‌ها دور، دست نیافتنی و متعددند، در مواردی بین اندیشه‌ها تضاد و تخالف دیدهمی‌شود و این از آن روست که ذهنیت، عاملی مؤثر در نقل پدیده‌هاست. یکی از اینعوامل ذهنی، گزینش است. هر مورخ از زاویه دیدی خاص، نظر می‌کند و از روزنه همانزاویه، حوادث و مسبّبات آنها را برمی‌گزیند. هیچ دو مورخی از یک حادثه، یک نوعتفسیر و تاریخ نمی‌نویسد. به تعداد مورخان، تاریخ می‌توان داشت؛ یعنی نه تنها درگزیدن چهره‌ای از حوادث ناگزیریم، بلکه در گزیدن خود حوادث چاره نداریم.

نکاتمثبت روش‌های تاریخی

منظومه‌نگری؛ منظور این است که محققتاریخی، با توجه به فاصله‌ای که با واقعیت مورد مطالعه دارد، می‌تواند آن‌را همچونیک منجم در یک کهکشان ببیند.

-ضد محیط بودن؛محقق نباید با واقعیت مورد تحقیق، چنان خو گیرد که جهات مثبت و منفی آن‌را نبیند.

صیقل‌یابی واقعیت؛ با فاصله یافتن ازواقعیت، بهتر می‌توان آن واقعه و عوامل درست و پشت پرده آن‌را دید. با گذشت زمان،اندیشه‌ها مطرح می‌شوند و از برخورد آنان برق حقیقت جهیدن آغاز می‌کند.

پیوست یا استمرار؛ محقق تاریخی،برخلاف محقق جامعه‌شناسی، می‌تواند نه تنها واقعیت، بلکه تبعات و استمرار آن‌رانیز ببیند. تلاش دشوار پیش‌بینی در تاریخ، از جهتی کاستی می‌پذیرد، زیرا در جریانحرکت، واقعیت عینا دیده می‌شود.[12]

منابع :

[1]. نادری، عزت‌الله و سیف‌نراقی، مریم؛ روش‌های تحقیق در علومانسانی، تهران، بدر، 1385، چاپ بیست و هفتم، ص66.

[2]. سرمد، زهره و بازرگان، عباس و حجازی، الهه؛ روش‌های تحقیق در علومرفتاری، تهران، آگاه، 1385، چاپ سیزدهم، ص122.

[3]. ساروخانی، باقر؛ روشهای تحقیق در علوم اجتماعی، تهران، پژوهشگاهعلوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1380، سوم، ص195-198.

[4]. همان، ص200-201.

[5]. همان، ص227-230.

[6]. قراملکی، احد فرامرز؛ اصول و فنون پژوهش در گستره دین‌پژوهی، قم،انتشارات مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، 1383، چاپ اول، ص202.

[7]. نادری، عزت‌الله و سیف‌نراقی، مریم؛ پیشین، ص67-68.

[8]. همان، ص68-69.

[9]. حافظ‌نیا، محمدرضا؛ مقدمه‌ای بر روش تحقیق در علوم انسانی، تهران،سمت، 1385، چاپ دوازدهم، ص56-57.

[10]. بست، جان؛ روش‌های تحقیق در علوم تربیتی و رفتاری، حسن‌پاشا شریفیو نرگس طالقانی، تهران، رشد، 1369، چاپ اول، ص4.

اهمیت خواندن تاریخ

آرمانها واهداف مشروطه

«زینب پاشا» و مبارزه علیه بیداد قاجار