زندگینامه
محمدعلی فروغی در ۱۲۵۴ هجری شمسی درتهران چشم به جهان گشود. پدر و نیاکانش بازرگان بودند و ارباب خوانده می‌شدند.نیای بزرگش، میرزا ابوتراب، نماینده اصفهان در شورای کبیر مغان و از فضلا و ادبایبنام بود و تألیفات متعدد داشته است.
من‌جمله کتابی در باب تاریخ و جغرافیایاصفهان به نام
نصف جهان”.». پدربزرگش محمدمهدی ارباباصفهانی از بازرگانان معتبر اصفهان و به ویژه آگاه در تاریخ و جغرافیا و هیئت بود
پدرش، محمد حسین فروغی به عنوان مدیردارالترجمه و مترجم زبان عربی و فرانسه به وزارت انطباعات و دارالترجمه محمدحسن خاناعتمادالسلطنه وارد شد و بعدها رییس دارالترجمه، رییس وزارت انطباعات و مترجم شاهشد. این چکامه سرا و نویسنده زمانه ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه به خاطر دوستی وهم فکری با میرزا ملکم خان مدتی نیز تحت تعقیب بود. اما در دوران مظفرالدین شاه باانتشار رومه تربیت امکان بیشتری برای نشر افکار و آرای تربیتی و ترویج افکار پیدا کرد. تجددخواهانه در ستایش از غرب را
لقب فروغیرا ناصرالدین شاه با شنیدن شعری که محمد حسین فروغی برایش سرودهبود به وی داد. محمد حسین فروغی که در تاریخ، فلسفه و علوم ی دانشور بود، نقشمهمی در تربیت فرزندش محمدعلی داشت
تحصیلات
فروغی تحصیلات خود را از پنج سالگیآغاز کرد و ادبیات فارسی و عربی را نزد پدر و آموزگاری به نام مولانا فراگرفت.
فروغی در ۱۲۶۸ وارد دارالفنون شد وچون زبان‌های خارجی به‌ویژه فرانسه را خوب می‌دانست به‌عنوان خلیفه مطالب را برایهم‌شاگردی‌های خود به پارسی برمی‌گرداند. در آغاز، در دارالفنون پزشکی و داروسازیآموخت، ولی با دیدن ضعف کادر علمی یا کمبود امکانات پزشکی و ناهمگونی این رشته باذوقش به فلسفه، ادبیات و تاریخ روی آورد. محمود فروغی، ضمن اشاره به یادداشت‌هایپدرش، محمدعلی فروغی نقل می‌کند: دیدم که طب را به این ترتیب نمی‌شد یاد گرفت: نهسالن تشریح داریم، نه وسایل امروزی در اختیارمان هست.»
افزون بر دارالفنون او به مدرسه صدر،مدرسه مروی و مدرسه سپهسالار نیز رفت و بر دانش خود در فلسفه مشا و اشراق افزود؛هم زمان و با آموختن بیشتر زبان‌های فرانسه و انگلیسی، با دیدگاه فیلسوفان اروپایینیز آشنا می‌شد.فروغی زندگی نامه‌های فلاسفه غرب را به پارسی برگرداند و اینبرگردان‌ها بعدها کتاب سیر حکمت در اروپا را شکل داد. فروغی همچنین کمال الملک درنقاشی بود و در برابر به وی زبان فرانسه می‌آموخت
در سال ۱۳۱۲ هـ. ق.، به استخدام دولتدرآمد و مترجم زبان‌های فرانسه و انگلیسی وزارت انطباعات شد. فروغی افزون بر ایندو زبان روسی و عربی هم می‌دانست
در آغاز سلطنت مظفرالدین شاه کهنوگرایان به ساخت مدرسه‌های ملی روی آوردند، فروغی معلمی پیشه کرد و در مدرسه ادببه مدیریت یحیی دولت‌آبادی، مدرسه علمیه به مدیریت مهدی‌قلی هدایت و دارالفنون بهآموزگاری پرداخت. هم‌زمان، با نگارش و برگردان مقالات فلسفی و تاریخی، در انتشارهفته‌نامه و رومه تربیت و نشر آموزه‌ها و اندیشه‌های نو، به پدرش یاری می‌رساند.
هفت سال پیش از پیروزی جنبش مشروطهخواهی، یعنی در سال ۱۳۱۷ هـ. ق. مشیرالدولهٔ دوم،مدرسه علوم ی را بنا نهاد. ازهمان آغاز کار، محمدعلی فروغی به مترجمی و سپس معلمی در این مدرسه می‌پردازد وبرگردان‌های او از مهم ترین کتاب‌های درسی به شمار می‌روند. چهار کتاب درسی که درآن زمان به چاپ می‌رسید، دو تای آن تألیف و ترجمه محمدعلی فروغی و پدرش بود». کتاب‌هاییچون اصول علم ثروت ملل »، تاریخ ملل مشرق زمین» و حقوق اساسی (یعنی) آدابمشروطیت دول». فروغی این کتاب‌ها را زمانی که حدوداً ۲۵ ساله بوده به فارسیبرگردانده است.
محمدعلی فروغی پس از درگذشت پدرش درسال ۱۳۲۵ در ۳۲ سالگی به ریاست مدرسه علومی برگزیده میشود که رجال و دیپلمات‌های زیادی را تربیت کرد و بعدها تبدیل بهدانشکده حقوق دانشگاه تهران شد. او همچنین معلّم خصوصی احمدشاه بوده است
مرگ
محمّدعلی فروغی در سن ۶۵ سالگی، درروز جمعه ۶ آذر ۱۳۲۱ ساعت ۱۵ بعد از ظهر بر اثر سکته قلبی در تهران درگذشت و درآرامگاه خانوادگی در آرامگاه ابن بابویه در شهر ری به خاک سپرده شد
زندگی ی
پس از خلع محمدعلی شاه و در انتخاباتدوره دوم مجلس شورای ملی فروغی به نمایندگی مردم تهران برگزیده شد و پس از استعفایمستشارالدوله صادق در ۱۶ خرداد ۱۲۸۹ هـ. ش.، در ۳۵ سالگی، به ریاست مجلس شورای ملیرسید. پس از مدتی محمدعلی فروغی از ریاست مجلس کناره‌گیری کرد و در مقام نایب‌رئیسمجلس در کنار میرزاحسین‌خان موتمن‌الملک، به کار خود ادامه داد
در ۷ آذر ۱۲۹۰ هـ. ش. وزارت مالیهکابینه دوم صمصام‌السلطنه به فروغی واگذار شد. در ۲۰ آذر صمصام‌السلطنه کابینه خودرا دوباره ترمیم کرد و این بار وزارت عدلیه را به فروغی سپرد. فروغی، قانون اصولمحاکمات حقوقی را، که میرزا حسن‌خان مشیرالدوله تهیه کرده بود، به اجرا در آورد وبدین‌سان قدمی بزرگ در راه استواری عدلیه جدید برداشت
فروغی در سال ۱۲۹۸ هـ. ش. به عنوانعضوی از هیات‌نمایندگی ایران به کنفرانس صلح پاریس (۱۹۱۹) رفت و تلاش کرد دعاویمالی و ی ایران را مطرح کند. او و دیگر همکارانش در آن کنفرانس نتایج مثبتینگرفتند و خسارات سنگین ایران در جنگ بین‌الملل اول پرداخت نشد. فروغی دوسال دراروپا ماند و در این مدت تلاش‌ها و کارهای فرهنگی بسیاری را در فرانسه و آلمانسامان داد. از جمله به ایراد چندین سخنرانی درباره تاریخ و ادبیات ایران در محافلفرهنگی فرانسه و پس از بازگشت در سال ۱۳۰۱ در کابینه حسنمستوفی‌الممالک وزیرخارجه کابینه شد. فروغی به اروپا می‌رود و نزدیک به دو سال درآنجا زندگی می‌کند. وی چند سخنرانی مهم در باره تاریخ و ادبیات ایران در محافلفرهنگی فرانسه و آلمان ایراد کرد که شناخت مستشرقین را نسبت به آثار گذشته ایرانبیشتر نمود. فروغی یک هفته پیش از کودتای سیدضیاء رضاخان در ۳ اسفند ۱۲۹۹ به ایرانباز می‌گردد
دوران پهلوی اول
تاج‌گذاری رضاشاه در ۴ اردیبهشت ۱۳۰۵انجام شد. میزان احترام و ارادت رضاشاه به شرکت‌کنندگان در جایگاه آنان در مراسممشهود بود. تیمورتاش و فروغی در یک کالسکه سوار بودند. رضاشاه، پیش از تاج‌گذاری نشان درجه اول تاج، یعنی بزرگترین نشان افتخار کشوررا به این دو داده بود
رضاشاه در ۲۸ آذر ۱۳۰۴، فروغی را بهنخست‌وزیری برگزید و حدود دو ماه پس از تاج‌گذاری، شاه از طریق تیمورتاش به فروغیابلاغ کرد که خواهان استعفای اوست. سرانجام کابینه فروغی در ۱۵ خرداد ۱۳۰۵ به کارخود پایان داد
در ۱۸ تیر ۱۳۰۷ به عنوان نمایندهٔایران به جامعه ملل در شهر ژنو رفت و در کنفرانس خلع سلاح ژنو شرکت کرد و ریاستهیات نمایندگی ایران در جامعه ملل هم به فروغی سپرده شد
فروغی در دوران نخست وزیری خود دست بهیک سری فعالیتهای فرهنگی دست زد تاسیس دانشگاه تهران، تأسیس فرهنگستانایران، برگزاری جشن هزاره فردوسی با شرکت ده‌ها تن از مستشرقان و ایران‌شناسان درمشهد.، تشکیل انجمن آثار ملی برای احیاء فرهنگ ملی ایران به همت او جامه عملپوشید. تجدید ساختمان آرامگاه حافظ و تعمیر بنای سعدی از دیگر اقدامات فرهنگی اواست. ریاست فرهنگستان و انجمن آثار ملی در دوران نخست وزیری اش با [خود] او بود
فروغی عضو فرهنگستان، شیر و خورشیدسرخ، عضو و رئیس شورای عالی انتشارات و تبلیغات شد. سال‌های خانه‌نشینی فروغی کهیکی از پربارترین دوران زندگی فرهنگی او است، به ترجمه، تحقیق، تألیف و سخنرانی دردانشکده‌ها و مجامع فرهنگی گذشت
در پی یورش متفقین به خاک ایران درروز ۵
شهریور ۱۳۲۰، رضاشاه فروغی را احضار می‌نماید. نخستوزیر وقت علی منصور برکنار میشود و فروغی در جایگاه نخست وزیر مسئولیت مذاکره بامتفقین را بر دوش می‌گیرد.
فروغی در کنار محمدرضا شا ه
فروغی که اولین نخستوزیر رضا شاهبود، با اشغال ایران در جنگ جهانی دوم در سوم شهریور ۱۳۲۰ به عنوان آخرین نخست‌وزیراو نیز در انتقال سلطنت به پسرش محمدرضا پهلوی و جلوگیری از تجزیه ایران نقش مهمّیداشت. او نخست‌وزیری پهلوی دوم را نیز در اولین دوره بر عهده می‌گیرد
نقش حکومت ازنظر فروغی
وظیفهٔ دولت این است که حافظ حقوقافراد ناس، یعنی نگهبان عدل باشد. دولت از عهدهٔ انجام وظیفهٔ خود بر نمی‌آید مگراین که به موجب قانون عمل کند. وجود قانون متحقق نمی‌شود مگر به دو امر: اول وضعقانون و دوم اجرای آن. پس دولت دارای دو نوع اختیار میباشد: یکی اختیار وضع قانونو دیگر اختیار اجرای قانون. هرگاه اختیار وضع قانون و اختیار اجرای آندر دست شخص واحد و یا هیات واحد باشد، کار دولت به استبداد می‌کشد. بر این پایهدولت تنها زمانی قانونی است که این قوه آن از هم جدا و در دست دو گروه مستقل و جداباشد
حقوق عمومی ملت
فروغی معتقد است که حقوق عمومی ملتمجموعاً تحت دو عنوان در می‌آید، اول آزادی، دویم، مساوات.» آزادی عبارت است ازاختیار انجام هر کاری با این شرط که اجرای حق یک نفر مضر و منافی اجرای حق دیگرینباید بشود» یعنی حد آزادی یک شخص قیودی است که به جهت آزاد بودن سایر مردم لازماست.» و فروغی مصداق‌های آزادی را از اختیار نفس و مال» تا اختیار اجتماع وتشکیل انجمنی» نام برده است
منابع
عاقلی باقر .شرح حال رجال یونظامی معاصر ایران
زندگی واندیشه های محمد علی فروغی
یادداشتهای روزانه از محمد علی فروغیبه کوشش ایرج افشار
خاطرات محمود فروغی فرزند محمد علیفروغی .حبیب لاجوردی
درباره این سایت